Zanim Kartuzy stały się miastem, przez długi czas były małą osadą i folwarkiem pracującym na rzecz klasztoru.

Kartuzi w tych stawach łowili ryby

Kaplica św. Krzyża znajduje się na Górze Spiczastej po prawej stronie drogi w kierunku Sierakowic.

Wieś Grabowo wymieniona jest w dokumencie Mściwoja II z 1284 r. jako należąca do krainy Pirsna.

Kartuzy swą nazwę i powstanie zawdzięczają zakonnikom Kartuzom. Zakon w tym miejscu założył św. Brunon z Kolonii w 1084 roku w dolinie La Chartreuse k. Grenoble we Francji. Fundatorem klasztoru był w 1382 r. szlachcic Jan z Rożęcina (Rusocina ). Obradująca wówczas w Rzymie kapituła generalna Kartuzów mianowała rektorem, a następnie przeorem nowego domu zwanego Rajem Maryji (Paradisus Beatae Mariae Virginis) ojca Johannesa Deterhusa przybyłego na Kaszuby z Pragi. Zakon Kartuzów – klasztor – ich symbol „ memento mori” ( pamiętaj o śmierci) to pozdrowienie braci zakonnych, stał się symbolem jego mieszkańców. Była to ostra reguła Zakonu Kartuzów oparta na regule św. Benedykta, asceza, jarska kuchnia, używanie mowy tylko w potrzebie, odgrodzenie się od ludzi i świata porywało i zadziwiało zasobnych fundatorów do prześcigania się w ofiarnościach dla zakonników, którzy odpowiadali wyobrażeniom ludzi Średniowiecza.

Określenie nazw: Kaszubi – Kaszuby (Cassubia)

2. Osada Carthaus – Kartuzy w czasach panowania prusko – niemieckiego (1772 – 1920)

Ziemia kaszubska i losy jej mieszkańców – mit i rzeczywistość

Dziennik z pobytu u mnichów kartuskich spisany w Monastere de la Grande Chartreuse

Tradycja we współczesności – kult św. Brunona w Kartuzach w czasach współczesnych

1. Ustanowienie św. Brunona patronem Kartuz – 2002 r.